Bohater czeka: Jeszcze nie zostałem odnaleziony

66 lat temu – 24 lutego 1953 roku w ubeckiej katowni w Warszawie na Rakowieckiej powieszono zakatowane ciało generała Augusta Emila Fieldorfa. W sfingowanym procesie, ze sfabrykowanymi dowodami winy, komunistyczne władze Polski wydały w kwietniu 1952 roku haniebny wyrok śmierci na człowieka, który przez całe swoje życie służył Ojczyźnie.

August Emil Fieldorf urodził się 20 marca 1895 roku w Krakowie, w rodzinie maszynisty kolejowego, jako czwarte dziecko. Młody Emil, jak nazywano go w domu, fascynował się ruchem paramilitarnym w Galicji. W 1912 roku, mając 17 lat, wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie ukończył kurs podoficerski. Dwa lata później zgłosił się na ochotnika do Pierwszej Kompanii Kadrowej, która dała początek Legionom Polskim Józefa Piłsudskiego. Uczestniczył w walkach w czasie I wojny światowej. Lista bitew, w których brał udział, była długa. Za udział w bitwie pod Hulewiczami (1916) odznaczony został w 1923 roku Srebrnym Krzyżem Orderu Wojskowego Virtuti Militari V klasy. W 1918 roku uczestniczył w rozbrajaniu oddziałów austriackich w Krakowie. Następnie przerzucono go do Przemyśla, gdzie trwały walki z Ukraińcami. W randze podporucznika brał udział w odsieczy Lwowa, bił się pod Wilnem, za co otrzymał Krzyż „Wilno” i Krzyż Walecznych, drugi Krzyż Walecznych dostał za odwagę w walkach pod Dyneburgiem w 1919 roku. W 1920 roku ścigał bolszewików w wyprawie kijowskiej, za co dano mu kolejne dwa Krzyże Walecznych. W tym samym roku został porucznikiem, a w 1921 roku awansował na kapitana. Systematycznie uczestniczył w szkoleniach wojskowych. Opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego w przewrocie majowym 1926 roku, cierpiąc z powodu bratobójczej walki. W 1928 roku otrzymał stopień majora. Państwo polskie odznaczyło go Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości i Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918 – 1921. Awans na podpułkownika za pracę szkoleniową w ambasadzie w Paryżu dostał w styczniu 1932 roku, w marcu wręczono mu Krzyż Niepodległości. Po powrocie do kraju został dowódcą pułku w Wilnie. W 1935 roku przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1938 roku dowodził 51 pp Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego w Brzeżanach.

W kampanii wrześniowej walczył w składzie 12. Tarnopolskiej Dywizji Piechoty, która w walce pod Iłżą została okrążona i rozbita. Podpułkownik August Emil Fieldorf, przebrany w cywilne ubranie, dotarł do Krakowa, skąd z wielkimi problemami – łącznie z internowaniem na Węgrzech – przedostał się do Francji. Tam też odbył szkolenie na kursie oficerów sztabowych. W 1940 roku otrzymał stopień pułkownika. Po kapitulacji Francji znalazł się w Wielkiej Brytanii. Został pierwszym emisariuszem Naczelnego Wodza i rządu RP na uchodźctwie. Działał pod różnymi nazwiskami: Sylwester Lutyk, „Maj”, Emil Wielowiejski.

Droga do Ojczyzny wiodła go przez Kapsztad, Kair, Stambuł, Belgrad, Budapeszt. Do Polski przywiózł Instrukcję Organizacyjną i środki finansowe na działalność konspiracyjną w okupowanym kraju. Organizował Związek Walki Zbrojnej w Białymstoku w latach 1941-1942. Jesienią 1942 roku mianowano go komendantem Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. Dowodził akcjami sabotażowymi, dywersyjnymi, likwidował zdrajców i hitlerowskich dygnitarzy, np. słynnym zamachem na generała SS i policji Franza Kutscherę w Warszawie. Na początku 1944 roku mianowano go komendantem konspiracyjnej organizacji „NIE” – skupiającej najlepszych oficerów i skierowanej przeciw agresji sowietów. Wtedy przybrał pseudonim „Nil”. We wrześniu 1944 roku Naczelny Wódz generał Sosnkowski awansował go na generała brygady.

7 marca 1945 roku w Milanówku NKWD przypadkowo aresztowano „Nila”, posługującego się wtedy nazwiskiem Walenty Gdanicki. Z obozu w Rembertowie wywieziono generała do łagrów na Uralu i skierowano do katorżniczej pracy przy wyrębie lasu. Do Polski wrócił w 1947 roku i zamieszkał w Łodzi, w pobliżu miejsca zamieszkania swojej rodziny – żony Janiny i córek Krystyny i Marii.

Swą prawdziwą tożsamość ujawnił w 1948 roku, po ogłoszeniu przez komunistów amnestii dla żołnierzy podziemnego państwa polskiego. List generała Fieldorfa do byłego zwierzchnika generała Paszkiewicza, stojącego wtedy na czele Wojewódzkiego Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego, posłużył za pretekst do aresztowania. „Nil” został osadzony w areszcie śledczym na Koszykowej w Warszawie. Nakaz aresztowania wydała prokurator Helena Wolińska (Fajga Mindla), pastwiąca się nad sądzonymi w procesach politycznych okresu stalinizmu. Oskarżonego o próbę zmiany ustroju w Polsce, likwidację oddziałów partyzantki radzieckiej i lewicowych organizacji podziemnych zamknięto we więzieniu mokotowskim i poddawano niewyobrażalnym torturom.

16 kwietnia 1952 roku na niejawnej rozprawie sędzia Maria Gurowska skazała „Nila” na karę śmierci i osadzono w celi śmierci. Pozbawiono go praw publicznych i honorowych. W 1953 roku Sąd Najwyższy, Rada Państwa i prezydent Bolesław Bierut nie skorzystali z prawa łaski. Wyrok wykonano w sposób hańbiący oficera – przez powieszenie. Ciało wrzucono do bezimiennego dołu. W 1958 roku w okresie „odwilży” Prokuratura Generalna umorzyła śledztwo w sprawie generała z braku dowodów winy. Pełna rehabilitacja nastąpiła 7 marca 1989 roku. W 1994 roku córka generała Maria zmieniła napis na symbolicznym nagrobku, ufundowanym przez Wojciecha Jaruzelskiego, zastępując słowa „zginął śmiercią tragiczną” na „zamordowany w więzieniu mokotowskim”. W 2006 roku prezydent Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie generała „Nila” Orderem Orła Białego. Winni jego śmierci nigdy nie zostali ukarani.

Instytut Pamięci Narodowej pod przewodnictwem profesora Krzysztofa Szwagrzyka prowadził prace ekshumacyjne w celu zidentyfikowania ofiar komunistycznego reżimu na Łączce – Wojskowe Powązki. Wielu odnalezionych bohaterów spoczęło już w imiennych grobach. Wielu nie…

Generał August Emil Fieldorf „Nil” nadal czeka. Nie został jeszcze odnaleziony.

Barbara Krajewska, Anna Mansfeld-Slaski

Zdjęcia: Anna Mansfeld-Slaski