Pamięć buduje się wspólnie – nowy pomnik polskich ofiar II wojny światowej w Berlinie

W stolicy Niemiec odsłonięto pomnik upamiętniający polskie ofiary nazizmu, a uroczystości Dnia Pamięci Ofiar Nazizmu przybrały szczególny polsko-niemiecki charakter

16 czerwca 2025 roku w Berlinie odsłonięto pomnik upamiętniający polskie ofiary II wojny światowej. To wydarzenie wpisało się w szerszy kontekst tegorocznych obchodów Dnia Pamięci Ofiar Nazizmu, które 27 stycznia zbiegły się z 80. rocznicą wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Uroczystość odbyła się na berlińskim cmentarzu w Altglienicke przy Zielonej Ścianie Miejsca Pamięci, gdzie w zbiorowej mogile pochowanych jest 1370 ofiar nazistowskiej przemocy. Głównym przesłaniem i myślą przewodnią nowego kształtu Miejsca Pamięci Altglienicke stały się słowa: „Pamięć buduje się wspólnie, wśród obecnie żyjących ludzi.“

Nabożeństwo przy Zielonej Ścianie Pamięci

Z inicjatywy księdza Mathiasa Laminskiego, proboszcza parafii św. Józefa w Berlinie-Köpenick, odbyło się wzruszające nabożeństwo modlitewne. Przy blasku świec i dźwiękach sakralnej muzyki przy Zielonej Ścianie Pamięci odczytane zostały nazwiska wszystkich 1370 ofiar, anonimowo pochowanych w zbiorowej mogile na tym cmentarzu.

W uroczystości wzięło udział wielu przedstawicieli organizacji społecznych, polityków oraz osoby-patroni, które własnoręcznym pismem uwieczniły nazwiska ofiar widniejących na Zielonej Ścianie Pamięci. Ten symboliczny gest miał przywrócić ofiarom tożsamość i godność. Gościem honorowym był Burmistrz Dzielnicy Berlina Treptow-Köpenick Oliver Igel.

 

Polski akcent w niemieckiej pamięci

Zarówno tegoroczne, jak i poprzednie uroczystości przy Zielonej Ścianie Pamięci, odbywające się już od 4 lat, nacechowane są wyraźnym polskim akcentem. To nie przypadek – Polacy stanowią drugą co do wielkości grupę ofiar pochowanych w tej zbiorowej mogile. Wśród 436 polskich ofiar znajdują się prochy 18 polskich księży katolickich z różnych parafii w Polsce.

Ten szlachetny gest zawdzięczamy księdzu Laminskiemu, który kładzie polski akcent w kontekście procesu niemiecko-polskiego pojednania w sposób bardzo wymowny. Podczas upamiętniającego nabożeństwa tradycyjnie już czytane są fragmenty Objawienia św. Jana w języku polskim.

Szczególnym momentem była obecność Ambasadora RP Jana Tombińskiego, który wygłosił powitalne przemówienie, a następnie wspólnie z uczestnikami nabożeństwa, w tym przedstawicielami organizacji polonijnych, odczytywał nazwiska polskich ofiar.

Muzyczna oprawa uroczystości

W tym roku wyśmienitą oprawę muzyczną zapewnił berliński polsko-niemiecki chór „Spotkanie“ pod kierownictwem Izabelli Goldstein. Pieśni śpiewane a cappella w języku polskim oraz niemieckim w ambitny sposób wkomponowały się w całokształt programu, znacznie podkreśliły rangę uroczystości i nadały jej niezwykle wzruszający charakter. Występ chóru spotkał się z tak pozytywnymi opiniami, że ksiądz Laminski zaprosił zespół do udziału w przyszłorocznych uroczystościach.

Pamięć o księdzu Wacławie Zienkowskim

W tym samym dniu upamiętnienia, przed południem w krypcie Katedry św. Jadwigi w Berlinie, odbyło się uroczyste nabożeństwo ku czci księdza Wacława Zienkowskiego, byłego więźnia obozu Sachsenhausen i jednej z wielu ofiar nazistowskiej przemocy.

W 2024 roku Archidiecezja Berlińska ufundowała tablicę pamiątkową poświęconą temu męczennikowi. Umieszczono ją w krypcie katedry w Izbie Pamięci Ofiar, czyli księży działających w ruchu oporu. Na jednej z ośmiu tablic pamiątkowych poświęconych męczennikom uwiecznione zostało nazwisko polskiego księdza Wacława Zienkowskiego.

Nabożeństwo celebrowane przez kanonika katedry księdza Ulricha Bonina odbyło się w obecności członków rodziny księdza Zienkowskiego – pra-bratanicy, jej córki oraz wnuków z Warszawy. Uczestniczyli w nim również przedstawiciele Rady Diecezjalnej przy Archidiecezji Berlińskiej, ksiądz Przemek Kawecki – proboszcz Polskiej Misji Katolickiej w Berlinie oraz ksiądz Mathias Laminski.

Tragiczny los księdza męczennika

Ksiądz Wacław Zienkowski do wybuchu II wojny światowej był cenionym, długoletnim proboszczem w Rawie Mazowieckiej. Okazywał wielką pomoc biednym i potrzebującym. W czasie okupacji był związany z działalnością podziemia walczącego z okupantem. Brał udział w tajnym nauczaniu, pomagał więźniom w ucieczce z obozu jenieckiego znajdującego się w sąsiedztwie kościoła.

Ksiądz Zienkowski padł ofiarą denuncjacji. Mieszkanka Rawy Mazowieckiej pisała na niego skargi do urzędującego wówczas niemieckiego burmistrza miasta. Zdziwiona brakiem reakcji burmistrza, udała się do wyższych instancji. W efekcie tej denuncjacji w lipcu 1940 roku został wraz z 20 mieszkańcami Rawy Mazowieckiej aresztowany przez Gestapo za działalność w ruchu oporu, pomoc i ukrywanie polskich żołnierzy oraz Żydów, i zesłany do obozu Sachsenhausen.

Tortury w obozie były na porządku dziennym. Duchownych w Sachsenhausen traktowano w sposób szczególnie okrutny – ich życie kończyło się najczęściej po krótkim czasie. Ksiądz Zienkowski przeżył w obozie tylko 3 tygodnie i 5 sierpnia 1940 roku poniósł śmierć męczeńską.

W aktach archiwalnych zapisano, że zwłoki księdza Zienkowskiego oraz kilku innych więźniów jednocześnie skremowano w piecu krematoryjnym w Sachsenhausen dwa dni po jego śmierci, 7 sierpnia 1940 roku. Urnę z napisem „Wacław Zienkowski“ złożono w zbiorowej kwaterze na cmentarzu miejskim w Altglienicke, gdzie łącznie 1370 ofiar nazistowskiej tyranii znalazło miejsce wiecznego spoczynku.

Uznanie dla organizatorów

W tym roku przypada 85. rocznica śmierci męczennika księdza Wacława Zienkowskiego. Archidiecezja Berlińska umieściła nazwisko księdza Zienkowskiego również w swoim Kalendarium Męczenników.

Po upamiętniającej uroczystości rodzina księdza Zienkowskiego wyraziła swoją wdzięczność i uznanie wobec organizatorów ceremonii i fundatorów tablicy pamiątkowej. Na ręce księdza Laminskiego złożyła podziękowanie wspólnocie katolickiej St. Josef za zaangażowanie, zaproszenie na doniosłą uroczystość oraz gościnne przyjęcie.

Te wydarzenia pokazują, jak ważne jest wspólne budowanie pamięci o ofiarach nazizmu. Polsko-niemiecka współpraca w upamiętnianiu tragicznych wydarzeń II wojny światowej stanowi przykład tego, jak można przezwyciężać historyczne animozje i budować porozumienie na fundamencie wspólnej pamięci o cierpieniu i heroizmie ofiar totalitaryzmu.