Jan Kowalewski – As Wywiadu i Ojciec Polskiej Kryptologii

Pułkownik Jan Kowalewski to postać, której zasługi dla Polski są nieocenione. Podczas wojny polsko-bolszewickiej pełnił rolę analityka polskiego wywiadu wojskowego, specjalizując się w sprawach dotyczących Rosji i komunizmu. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuował swoją działalność, współpracując z instytutami marszałka Józefa Piłsudskiego oraz generała Władysława Sikorskiego.

Działalność Naukowa i Wydawnicza

Od 1955 roku Kowalewski, wraz z grupą angielskich intelektualistów i emigrantów z krajów za „żelazną kurtyną”, był wydawcą i redaktorem miesięcznika „East Europe and Soviet Russia“. Pismo to poświęcone było studiom z zakresu sowietologii, a jego celem było szerzenie wiedzy o Związku Radzieckim oraz sytuacji w krajach bloku wschodniego.

Był także związany z Radiem Wolna Europa, gdzie regularnie wygłaszał felietony oraz wspomnienia z okresu wojny z bolszewikami i II wojny światowej. Jego komentarze dotyczyły także bieżących wydarzeń politycznych w bloku wschodnim.

Niezwykłe Osiągnięcia w Dziedzinie Kryptologii

Jan Kowalewski przez całe życie wykazywał nieprzeciętną sprawność umysłową. Na dwa lata przed śmiercią, w wieku 70 lat, dokonał ostatniego osiągnięcia w dziedzinie kryptoanalizy. Złamał szyfry polskiego Rządu Narodowego (tzw. szyfry Traugutta), które były stosowane podczas Powstania Styczniowego do komunikacji z zagranicznymi przedstawicielstwami oraz wewnątrz kraju. Dokonał tego z okazji zbliżającej się setnej rocznicy powstania, pracując nad materiałami przechowywanymi w zbiorach British Museum.

Jan Kowalewski zmarł na raka 31 października 1965 roku w Londynie.

Odznaczenia i Uznanie

W uznaniu wybitnych zasług dla niepodległości Polski, Kowalewski za życia otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyż Walecznych – jedne z najwyższych polskich odznaczeń wojskowych. Generał Władysław Sikorski, wręczając mu te odznaczenia, zażartował: „To za zwycięską wojnę, Panie Kapitanie!”, nawiązując do faktu, że Kowalewski, choć złamał rosyjskie szyfry, nigdy nie brał bezpośredniego udziału w walce na froncie.

Pośmiertnie został uhonorowany wieloma wyróżnieniami, w tym Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, który jego rodzina odebrała podczas uroczystości 15 sierpnia 2012 roku. W tym samym roku, 15 stycznia, imię pułkownika Jana Kowalewskiego nadano Grójeckiemu Ośrodkowi Radioelektronicznemu w Grójcu.

Pamięć o Janie Kowalewskim

23 października 2014 roku, w 122. rocznicę urodzin Kowalewskiego, odsłonięto tablicę pamiątkową na jego cześć w domu przy ulicy Piotrkowskiej 132 w Łodzi, gdzie spędził swoje młodzieńcze lata. Tablica została odsłonięta w obecności jego wnuka, Hugo Ferreiry Kowalewskiego.

22 września 2020 roku prezydent Andrzej Duda, na wniosek Ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka, mianował Kowalewskiego na stopień generała brygady. Ponadto, Senat RP ogłosił rok 2020 Rokiem Jana Kowalewskiego, a Poczta Polska wypuściła znaczek pocztowy upamiętniający jego postać.

Kowalewski otrzymał również najwyższe wojskowe odznaczenie Japonii – Order Wschodzącego Słońca V Klasy – oraz pamiątkową szablę.

Dziedzictwo Jana Kowalewskiego

Pamięci Jana Kowalewskiego dedykowano wiele publikacji. Jedną z nich jest książka „Geography of the U.S.S.R.“ autorstwa brytyjskiego geografa Johna Petera Cole’a. W 2018 roku powstał film „Człowiek, który zatrzymał Rosję“, opowiadający o roli Kowalewskiego w zwycięstwie Polski nad bolszewikami w 1920 roku. W 2022 roku Instytut Pamięci Narodowej wydał książkę „Generał brygady Jan Kowalewski (1892–1965) – oficer wywiadu i kryptolog. Studia i szkice.“

Cześć Bohaterowi

Jan Kowalewski na stałe wpisał się w historię Polski jako wybitny kryptolog, oficer wywiadu i cichy bohater Bitwy Warszawskiej. Do legendy przeszedł jego sposób złamania jednego z rosyjskich szyfrów przy pomocy… grzebienia z wyłamanymi ząbkami.

Chwała i cześć Asowi wywiadu, ojcu polskiej kryptologii!

Maria Legiec