Maria Prymaczenko: By ludzie się radowali
Maria Prymaczenko urodziła się według kalendarza juliańskiego 30 grudnia 1908 roku, a według gregoriańskiego 12 stycznia 1909 roku we wsi Bołotnia w obwodzie kijowskim na Ukrainie. W dzieciństwie zachorowała na polio i przez resztę życia chodziła o kulach. Sztuką Marii Prymaczenko zafascynowała się Tetiana Floru – profesjonalna hafciarka z Kijowa, oglądając wykonane przez Marię tkaniny na wystawach w wiejskich domach kultury.
Pojechała do rodzinnej wsi Prymaczenko, by poznać osobiście artystkę. Zaprosiła ją na warsztaty, organizowane przez Muzeum Sztuki Ukraińskiej w Kijowie. W 1935 roku Maria wraz z innymi artystami ludowymi wzięła udział w zajęciach. Tam mogła eksperymentować z różnymi technikami artystycznymi i rozwijać swoje umiejętności malarskie i hafciarskie, pracować z rzeźbą i ceramiką pod okiem malarzy i grafików: Anatola Petryćkyja, Wasyla Kasijana i Wasyla Kryczewśkyja. Pobyt w Kijowie zaowocował przyjaźnią z Paraską Wlasenko – artystką, zajmującą się ludowym malarstwem dekoracyjnym. Uwieńczeniem warsztatów była wystawa, zorganizowana w 1936 roku. Maria otrzymała na niej dyplom I stopnia (niestety, nie mogła być osobiście na wystawie, ponieważ w tym samym czasie przechodziła operację nogi; dzięki temu zabiegowi mogła swobodniej się poruszać, korzystając z protezy). Wystawa prezentowana była na Ogólnoradzieckiej Wystawie Sztuki Ludowej w Moskwie i Leningradzie, a następnie w Europie: w Warszawie, Paryżu, Sofii, Pradze. Mogli ją też obejrzeć mieszkańcy Montrealu.
W 1937 roku na Wystawie Światowej w Paryżu znalazły się dzieła Marii Prymaczenko, jej przyjaciółki Paraski Wlasenko oraz rzeźbiarza i malarza Iwana Gonczara. Cała ich trójka została nagrodzona medalami. Dzięki tej ekspozycji prace ukraińskiej artystki podziwiały takie sławy jak: Louis Aragon, Marc Chagall czy Pablo Picasso. Picasso, będący pod wrażeniem jej twórczości powiedział: „Klękam przed artystycznym cudem tej genialnej Ukrainki”. Marii Prymaczenko nie było w Paryżu. Została w Kijowie, skąd niebawem wróciła do rodzinnej wsi, bo brakowało jej kontaktu z naturą. Podczas pobytu w stolicy Maria poznała swojego przyszłego męża Wasyla Marynczuka – porucznika Armii Czerwonej.
W marcu 1941 roku urodził się ich syn Fedir. W sierpniu 1941 roku do wsi weszli Niemcy. Rozstrzelali 81 mieszkańców, w tym brata Marii. Jej mąż w tym czasie walczył na wojnie. Nigdy nie wrócił już do domu. W 1943 roku wojsko radzieckie wyzwoliło Bołotnię. Po wojnie artystka pracowała w kołchozie, opiekując się jednocześnie synem i rodzicami. W latach sześćdziesiątych XX wieku jej twórczość stała się popularna nie tylko w Związku Radzieckim, lecz również w Europie Zachodniej. W tym czasie stworzyła cykl obrazów pt. „By ludzie się radowali”. Za swoje dzieło w 1966 roku otrzymała Państwową Nagrodę ZSRR im. Tarasa Szewczenki (dziś Państwowa Nagroda Ukrainy im. Tarasa Szewczenki). Była również ilustratorką bajek dla dzieci. W latach siedemdziesiątych jej dzieła znalazły się na znaczkach pocztowych. W 1970 roku otrzymała odznaczenie Zasłużony Artysta Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a w 1988 roku tytuł Ludowy Artysta Ukrainy. W 1986 roku po awarii w elektrowni w Czarnobylu Maria Prymaczenko i jej syn odmówili ewakuacji z Bołotni, leżącej 40 km od Czarnobyla. Przeżyciom, związanym z katastrofą, dała wyraz w obrazach „Czarnobylska seria”. Ostatnie osiem lat życia spędziła przykuta do łóżka.
Do końca malowała i uczyła, przyjmowała gości, o kontakt z nią zabiegali twórcy z różnych środowisk artystycznych. Zmarła 18 sierpnia 1997 roku. Odkrytą w 1998 roku planetoidę nazwano jej imieniem: 14624 Prymaczenko. UNESCO rok 2009 ogłosiło Rokiem Marii Prymaczenko. Maria Prymaczenko jest autorką ponad 1000 prac, które można podzielić na trzy grupy: obrazy z fabułą, obrazy symboliczne i rytmiczno-ornamentalne. W obrazach malarki z lat trzydziestych XX wieku dominuje tradycyjna ukraińska ornamentyka (kwiaty, rośliny i zwierzęta w dwuwymiarowych formach). Z czasem format jej obrazów zwiększał się, białe tło, w latach sześćdziesiątych i osiemdziesiątych, zostało zastąpione kolorowym. Zmieniła się także jej technika. Transparentne akwarele o wyraźnych graficznych konturach przeszły w gęsty intensywny gwasz, dając początek pełnej tonacji głębi koloru. Kompozycja obrazów pozostała ta sama, podobnie jak linie i barwy. Szczególną rolę w malarstwie Marii Prymaczenko odgrywały kwiaty. Jasne, dekoracyjne o nietypowych kształtach i kolorach świadczą o relacji między człowiekiem a wszechświatem.
Ptaki z jej obrazów – uosobienie dobra, miłości i pokoju – są pośrednikami między niebem a ziemią. W wizerunkach „miłych” zwierząt i ptaków (lwów, zajęcy, byków, koni, bocianów, jaskółek itp.) oraz fantastycznych stworów dostrzega się filozofię dobra. Zdaniem Niny Weligockiej, „Prymaczenko nieustannie przeplata odmienne motywy, które ucieleśnia niemal wszędzie w postaci prostych znaków. W fantastycznych dziełach artystki, w śmiertelnej walce rozumu i wariactwa, życia i śmierci, światła i ciemności przeważają siły dobra, kwitnący nosiciele radości i pokoju”.
Źródło: Wikipedia, Barbara Krajewska, Anna Mansfeld-Slaski
